سرود شکفتن
تولد فاطمه معصومه(س)براي اهل‏بيت(عليهم السلام) اهميتي خاص داشت‏زيرا اين خبر قبل از تولد بارها توسط امام صادق(ع) اعلام مي‏شد و به اين ترتيب‏از همان ايام شيعيان به شناخت مقام والاي وي فرا خوانده مي‏شدند. از جمله آنگاه‏که گروهي از شيعيان ري نزد امام صادق(ع) آمدند، حضرت فرمود: آفرين بر برادران‏ما از اهل قم. آنان گفتند: ما اهل ري هستيم. ولي امام همان جمله پيشين راتکرار فرمود. و ادامه داد: «الا ان لله تعالي حرما و هو مکه. الا ان لرسول الله‏حرما و هو المدينه الا ان لاميرالمؤمنين حرما و هو الکوفه الا ان حرمي و حرم ولدي‏بعدي قم الا ان قم کوفتنا الصغيره.
الا ان للجنه ثمانيه ابواب ثلاث منها الي قم.تقبض فيها امراه هي من ولدي و اسمها فاطمه بن موسي. تدخل بشفاعتها شيعتناالجنه باجمعهم‏».
براي خداوند حرمي است که مکه است، حرم رسول، مدينه حرم اميرمومنان کوفه است وحرم من و فرزندانم قم است. بدانيد قم کوفه کوچک ماست. بدانيد بهشت هشت در داردکه سه در آن به سوي قم است.بانويي از اولاد من در آنجا وفات مي‏کند که نامش فاطمه دختر موسي است. همه‏شيعيان ما به شفاعت او وارد بهشت مي‏شوند.
اين خبر و نحوه تعريف حضرت از قم به‏طور طبيعي مي‏توانست گروهي از اهالي ري را به عزيمت‏به سوي قم برانگيزد و درحقيقت اهميت ويژه‏اي را که شهر قم به خاطر حضور فاطمه کبري مي‏يافت‏براي آنان‏بازگو کند. مي‏توان گفت‏به همين خاطر گروههايي از مردم قم از جمله صاحبان فکر وانديشه از آمدن چنين بانويي به قم مطلع بودند و براي فرا رسيدن آن زمان و ياري‏و پاسداشت مقدم وي لحظه شماري مي‏کردند. نکات ديگري نيز از اين روايت‏به دست‏مي‏آيد از جمله اين که قم حرم ائمه طاهرين است. موضوعي که در دهها روايت ديگراز زبان پيامبر(ص)، امام علي(ع) و اغلب ائمه يکي پس از ديگري به آن اشاره شده‏است.
در خبري ديگر نيز امام صادق(ع) به پيشگويي تولد وي پرداخت. آن روز يکي ازشيعيان به نزد حضرت آمد، امام را ديد که با کودکي در گهواره سخن مي‏گويد. گامي‏جلوتر نهاد و مبهوت از اين واقعه پرسيد: آيا با اين طفل سخن مي‏گوييد؟ امام اورا دعوت کرد تا با کودک در گهواره سخن بگويد. مرد باز هم جلوتر آمد و سلام کرد.کودک نه تنها جوابش را داد; بلکه گفت: اي مرد نامي را براي دخترت [که تازه‏متولد شده است] انتخاب کرده‏اي که خداوند آن را دشمن مي‏دارد پس نامش را عوض کن[وي نام دخترش را حميرا گذاشته بود] شگفتي مرد دو چندان شد. آنگاه امام‏صادق(ع) فرمود:
«اين کودک فرزندم موسي است.
خداوند از او دختري به من عنايت مي‏کند که نامش فاطمه است. او را در سرزمين قم‏به خاک مي‏سپارند. هر شخصي که او را در قم زيارت کند، بهشت‏برايش واجب مي‏شود».
پاکيزه نسب
پدرش موسي بن جعفر(ع) ملقب به کاظم، صابر، صالح و امين است که‏روز يکشنبه، هفتم ماه صفر سال 128 هجري قمري در منطقه ابواء; محلي بين مکه ومدينه از بانويي پاکيزه به نام حميده به دنيا آمد. ابوبصير درباره تولد موسي‏کاظم(ع)مي‏گويد: همراه امام صادق(ع) (سالي که پسرش موسي بن جعفر(ع) متولدگرديده سال 128 ه. ق) براي شرکت در مراسم حج‏به سوي مکه رفتيم. وقتي به‏سرزمين «ابواء» (منزلگاهي بين مکه و مدينه) رسيديم، امام صادق(ع) براي ماصبحانه فراوان و خوب تهيه کرد، ما مشغول خوردن صبحانه بوديم که فرستاده حميده(همسر امام صادق(ع‏» آمد و گفت:حميده مي‏گويد: درد زايمان گرفته‏ام، و شما فرموده‏ايد نسبت‏به اين پسر اقدامي‏نکنم.
امام صادق(ع) بي‏درنگ برخاست و همراه فرستاده حميده رفت، و پس از مدتي نزدي‏اصحاب بازگشت. اصحاب پرسيدند: خداوند تو را شاد کند و ما را فدايت نمايد،جريان حميده چه بود؟
فرمود: خداوند حميده را سلامت داشت و به من پسري عنايت فرمود، که در ميان‏مخلوقاتش از همه بهتر است، و حميده در مورد آن نوزاد مطلبي به من گفت که به‏گمانش من آن را ني‏دانم، در صورتي که من به آن از او آگاهتر هستم.
پرسيدم: قربانت گردم، آن مطلب چه بود؟
پاسخ داد: حميده گفت; هنگامي که آن نوزاد متولد شد، «دستهايش را بر زمين‏نهاد و سر به سوي آسمان بلند کرد».من به حميده گفتم: اين کار، نشانه رسول خدا(ص) و نشانه وصي بعد از اوست.
امام کاظم(ع) در سال‏179 ه. ق به دستور هارون زنداني شد و سرانجام در روزجمعه بيست و چهارم يا بيست و پنجم ماه رجب سال‏183 در بغداد مسموم گرديد و به‏شهادت رسيد و پيکر پاکش را در شهر کاظمين به خاک سپردند.

مادر حضرت معصومه(س)
حضرت معصومه(س)و امام رضا(ع) هر دو از يک مادر به نام «نجمه‏» (ستاره)متولد شده‏اند. در کتابهاي تاريخي براي مادر حضرت ده نام و لقب ذکر شده است که‏عباتند از:
نجمه، تکتم، خيزران مرسيه، اروي، ام‏البنين، طاهره، سکن،سمانه، شقرا، صقر.
درباره زمان تولد، پدر، مادر، سن و مدت عمر نجمه خاتون اطلاعي در دست نيست ودرباره اينکه وي اهل چه منطقه‏اي بوده است، نيز اختلاف نظر وجود دارد. علي اکبرمهدي‏پور مي‏نويسد:
از تاريخ تولد نجمه خاتون اطلاعي در دست نيست و از مقدار سن شريفش به هنگام‏شرفيابي به دودمان امامت چيزي نمي‏دانيم. تنها چيزي که در منابع حديثي آمده،اين است که وي به هنگام تشرف به خانه امام کاظم(ع) دوشيزه بوده است. اما درمورد تابعيت وي که اهل چه کشوري بوده، تنها چيزي که در دست است اين که وي اهل‏مغرب بود و مغرب در اصطلاح به سه معنا اطلاق مي‏شود:
1-شمال آفريقا شامل; تونس، ليبي، مراکش و الجزاير
2-مراکش
3-اروپا
براي تعيين منظور از مغرب بايد به واژه «مرسيه‏» استناد کنيم که در ذيل «خيزران‏»گفته مي‏شود «مرسي‏» به سرزمينهايي در فرانسه، اسپانيا و الجزاير اطلاق مي‏شود،ولي چون به وي «سکن نوبيه‏» و «شقراء نوبيه‏» نيز گفته‏اند، اين احتمال که‏منظور شمال آفريقاست، تقويت مي‏شود و از اين رو مرحوم خاتون آبادي به صراحت وي‏را اهل نوبه و زنگبار دانسته است، همچنين چون درباره نجمه خاتون واژه‏«مولده‏» (آنکه در کشور عربي متولد شده و نشو و نما يافته) به کار رفته لذااين احتمال که اهل کشورهاي غربي باشد رد مي‏شود.»
اما درباره جايگاه رفيع مادرحضرت معصومه(س)همين نکته بس که امام کاظم(ع) مي‏فرمود: او را جز به فرمان خداو به استناد وحي خدا نگرفتم.

چشمه کوثر و فرزندان امام کاظم(ع)
فراواني فرزندان نسل رسالت و ولايت از موضوعاتي است که قابل انکار نيست هر چند گاه اين‏امر که تعداد فرزندان ائمه به دهها نفر مي‏رسد براي برخي مورخان گران آمده وآنان سعي نموده‏اند به روش‏هاي مختلف از تعداد آنها بکاهند اما حقيقت اين است که‏«کوثر» همان کوثري که خداي متعال در قرآن کريم سوره‏اي را به نامش نازل کرده،کليد حل مشکل است. آن روز که ابراهيم يگانه فرزند حضرت پيامبر در هفده ماهگي‏در مدينه طيبه رحلت کرد و در بقيع به خاک سپرده شد، گروهي از منافقان و دشمنان‏و دشمنان مرگ وي را علامت‏بريده شدن نسل رسالت و نابودي اسلام دانستند و باکنايه و زخم‏زبان دل وي را آزردند. اين موضوع که به شدت پيامبر را افسرده کرددر نهايت‏به نزول سوره مبارکه کوثر انجاميد و خداي متعال چنين فرمود:
«بسم الله الرحمن الرحيم. انا اعطيناک الکوثر فصل لربک و انحر ان شانئک هوالابتر»
اعجاز اين سوره منحصر در حسن و حسين فرزندان بلافصل علي(ع) نبود بلکه‏در نسلهاي بعدي نيز همين معجزه الهي جريان يافت. و به روشني مي‏توان اين معجزه‏آشکار را ديد. کوثري جوشان در نسل تمام ائمه به وديعه گذاشته شد که نسل نبوت وامامت را زنده نگاه داشت. مروري بر فشارها و اعدامها و سياستهاي کينه‏توزانه‏حاکمان اموي و عباسي نشان مي‏دهد که چگونه همين «کوثر جوشان‏» گاه تنها باريکه‏حفظ نسل ولايت‏بود. از اين‏روي به نظر مي‏رسد نه تنها نبايد کثرت اولاد امامان‏موجب بروز سؤال شود بلکه ظهور اعجاز الهي «کوثر» در طول حيات ائمه بايد مارا به شگفتي و تحسين وا دارد.
يکي از اين امامان معصوم که به کثرت اولاد مشهور است امام موسي کاظم(ع) است که‏تمام تاريخ‏نويسان به تعدد فرزندانش گواهي داده‏اند.
در بين نويسندگان تا آنجا که ما جستجو کرده‏ايم تنها عباس فيض نويسنده انجم‏فروزان به اين حقيقت ظريف دست‏يافته و جاري کوثر را در نسل امام کاظم به تماشانشسته است.
وي مي‏نويسد:
«موضوع کثرت نسل پيغمبر اکرم از چيزهايي است که به شهادت حس و تاريخ به‏هيچ‏وجه قابل انکار نيست.
چنانچه خداوند تبارک و تعالي هم در قرآن مجيد در آنجايي که مي‏فرمايد: انااعطيناک الکوثر فصل لربک و انحر ان شانئک هو الابتر بدين معني تصريح فرموده‏زيرا به اتفاق مفسرين منظور از کوثر کثرت نسل است و شان نزول اين سوره آن است‏که ازدياد در نسل با کمتر تاملي در اين عصر اعجاز قرآن ثابت مي‏گردد زيرا ذريه‏پيغمبر در کثرت چنانند که کوچکترين ديه و قريه‏اي را هم از آن‏ها خالي نمي‏توانديافت‏با اينکه از طرف بني‏اميه و بني‏عباس و خلفاي آنها براي اضمحلال اين شجره‏طيبه و قطع نسل اين دودمان شريف منتهاي کوشش و جديت اعمال و به منظور انقراض‏سلسله فاطميين انواع دسائس برانگيخته گشت که کربلا و قتل هفتاد و دو نقر ياران‏حسيني حتي اطفال شيرخوار و عمليات منصور دوانيقي و متوکل براي نمونه کفايت‏مي‏کند.
قتل ذريه پيغمبر در طف يا زنده زنده در گور کردن و در وسط پايه‏ها گذاردن وهزارها کشتارهاي ديگر که همواره پي در پي جريان داشت‏يک سلسله عوامل ممتدي‏بودند که قطع نسل پيغمبر را ايجاب مي‏کرد و در عين حال اين سلسله جليله امروزه‏چنان توسعه پيدا کرده‏اند که شرق تا غرب را فرا گرفته‏اند و در طرف مقابل ذره‏امويان و دودمان عباسيان با تمام قدرت و عظمت‏سلطنت و خلافتي که دارا بودند ودر قرون متمادي در ناز و نعمت زندگاني مي‏کردند امروزه کوچکترين اثري هم ازآن‏ها ديده نمي‏شود و شايد در سراسر اين کشور هم يک نفر اموي يا عباسي وجودنداشته باشد و در کتاب سياده الاشراف مسطور است موقعي که حسين بن‏علي(ع) شهيدگشت در طايفه بني‏اميه دوازده هزار گهواره طلا و نقره وجود داشت که اطفال‏شيرخوار خود را در آنها مي‏جنباندند و از براي سيدالشهدا(ع) فرزندي نبود جز سيدسجاد(ع) معذالک از بني‏اميه نسلي باقي نيست و از سادات حسيني و رضوي در هرمنطقه جماعتي وجود دارند. اين است نمونه‏اي از آثار حقيقت و آن بود عواقب ظلم وستم.»

تعداد فرزندان
شيخ مفيد37 فرزند (18 پسر،19 دختر)، ابن‏خشاب (20پسر، 18 دختر)، سبط ابن‏جوزي (20 پسر، 20 دختر)، ابن شهرآشوب 30 فرزند،عمده الطالب 60 فرزند (37 دختر،23 پسر)، کشف الغمه 38 فرزند (18 پسر، 20دختر) براي حضرت نقل کرده‏اند.
در باره حضرت معصومه(س)بايد گفت که طبق همه نقلها نام فاطمه(س) ذکر شده است‏چه طبق نظر آنها که فاطمه را 2 نفر يا 4 نفر ذکر کرده‏اند زيرا در هر صورت‏فاطمه معصومه(س)همان فاطمه کبري است که همه مورخان در باره وي اتفاق نظردارند.
عصري که او شکفت
دوراني که مي‏رفت‏به شکفتن فاطمه معصومه بيانجامد،همزمان با امامت امام موسي بن جعفر(ع) بود که در سال 148 ه. ق به امامت رسيدو مدت 35 سال به امامت پرداخت، خلفاي بني‏عباس در اين دوران آنچنان عرصه را برامام و شيعيان تنگ کردند که راويان به هنگام روايت نمي‏توانستند صريحا از نام‏حضرت ياد کنند و ناگزير کنيه‏هاي حضرت مانند (ابي‏ابراهيم و ابي‏الحسن) يا القاب‏وي مانند (عبد صالح، عالم و …) را به کار برند و يا صرفا به رمز و اشاره‏مانند «رجل‏» بسنده مي‏کردند.
تقيه در اين ايام شدت يافت و منصور، مهدي، هادي و هارون چنان وضعي پيش آوردندکه امام حتي از لحاظ مالي براي اداره زندگي و دخترانش در مضيقه قرار گرفت.هارون آنگاه که به حکومت رسيد، حضرت را زنداني کرد، گاه حضرت را آزاد مي‏کرد،دوباره زنداني مي‏ساخت و همين وضع تا مدت 14 سال ادامه يافت. هارون با رفتارآميخته به قساوت و سنگدلي چنان رعب و وحشتي به وجود آورد که شيعيان هرگز طعم‏امنيت را نچشيدند.
در چنين عصري بود که زمان تولد حضرت معصومه(س)فرا مي‏رسيد.
تا آن روز 25 سال بود که علي بن موسي الرضا(ع) يگانه فرزند نجمه خاتون بود،او اين همه سال را در آرزوي تولد فرزندي ديگري سپري کرده و چشم به راه تولدکودکي بود که امام صادق(ع) بشارت شکفتنش را دهها سال قبل داده بود. نجمه همه‏اين سالها را هر چند منتظر ولي مطمئن سپري کرد، علي بن موسي الرضا(ع) نيزشادان و منتظر بود و تولد خواهري بعد از دهها سال برايش مهم و جالب مي‏نمود،خانه‏اي که نجمه در آن منتظر تولد فرزندش بود، هنوز بوي رسالت را با خود داشت;زيرا اولين بار که پيامبر(ص) به مدينه آمد، مدتي در آن خانه ساکن شد، لحظات به‏کندي مي‏گذشت، بوي باران کوچه‏هاي مدينه را آکنده کرده بود و نسيم شکفتن کوچه‏هارا يکي پس از ديگري پشت‏سر مي‏گذاشت تا اين که عطر خبر تولد کودکي به زلالي کوثررسول را به خانه موسي بن جعفر(ع) آورد و به همه انتظارها پايان بخشيد.
زمان تولد
در سال، ماه و روز تولد فاطمه معصومه(س)اختلافات عمده‏اي وجود داردکه اصلي‏ترين عامل، خفقان حاکم بر عليه شيعيان بود تا آنجا که امنيت آنها تنهابا تقيه محفوظ مي‏ماند. در چنين زماني که اسامي کنيزها و رقاصه‏هاي مجالس وهمنشين‏هاي دربار فاسد عباسيان به دقت ثبت مي‏شد، تولد و وفات اهل بيت در سکوتي‏مرگبار اتفاق مي‏افتاد. همچنين بايد افزود: منعکس نشدن تاريخ مواليد و وفيات‏بانوان اهل‏بيت عموميت دارد به طوري که تاريخ وفات حضرت فاطمه، مدفن حضرت زينب،تولد و وفات ام کلثوم، مادران همه امامان از امام زين‏العابدين(ع) تا امام‏عصر(عج) و دختران امامان از امام حسن تا امام عسکري(عليهم السلام) کاملا مجهول‏است.
با اين حال محققان با تکيه بر حدس و گمان و گاه استدلال، مستندات و شواهدتاريخي در صدد يافتن تاريخ دقيق يا تخميني تولد و وفات وي برآمده‏اند در نهايت‏دو نظريه در اين باره به وجود آمده است که عبارتند از:
1 تولد وي در سال «183» اتفاق افتاد.
اين نظريه در برخي نوشته‏هاي معاصرين بدون ذکر سند نقل شده است.از جمله; مهدي سلطان العلما رازي در سال‏1339 ضمن رساله‏اي درباره اعمال‏جمکران مي‏نويسد: در کتاب «نزهه الابرار في نسب اولاد الائمه الاطهار» و کتاب‏«لوامع الانوار في طبقات الاخيار» که کتاب مفصلي است چنين ضبط شده است «ولاده‏فاطمه بنت موسي بن جعفر(عليهم السلام) في مدينه المنوره غره ذي‏القعده بقيه ازصفحه‏37 الحرام سنه ثلاث و ثمانين و ماه بعد الهجره النبويه.»
اما به دلايل مختلفي اين نظريه از سوي محققان رد شده است. ذبيح‏الله محلاتي در رياحين الشريعه‏مي‏نويسد:
آنچه را که برخي از جهت‏بعضي از اغراض نسبت مي‏دهند که فلانه مجتهد در مدينه‏طيبه تعين يوم وفات و تولد آن، تو را از کتاب لواقح الانوار استخراج کرده،بي‏اصل است زيرا کتاب لواقح الانوار در نظر من موجود است و اصلا چنين مطلبي در اونيست. احتمال دادم کتاب ديگري باشد تا اينکه خدمت علامه نسابه دانشمند آقانجفي; شهاب‏الدين تبريزي شرفياب شدم. اين مطلب را عنوان کردم، فرمود: من کسي راکه چنين جعلي کرده، ملاقات کردم.
معلوم شد غرضي داشته که ذکر آن مصلحت نيست. تجاوز الله عن الله.
همچنين درصورت قبول اين نظريه سال ولادت حضرت معصومه يا سال شهادت پدر بزرگوارش (183 ه.ق)مصادف مي‏شود حال آنکه بعد از فاطمه معصومه اين امام همام صاحب سه دختر ديگرنيز شده است که لازمه‏اش وجود فاصله بين تولد فاطمه معصومه و آنها و زنداني شدن‏پدر (4 سال) و شهادتش 25 رجب سال‏183 ه. ق خواهد بود. خصوصا اينکه حضرت چهارسال آخر عمرش را در زندان گذرانده است و از خانواده‏اش که در مدينه بودند، دوربود.
2-تولد در سال‏173 ه. ق واقع شد.اين نظريه از طرفداران بيشتري برخوردار است که ضمن رد دلايل سال‏183، صدق‏مدعيان اين نظريه نيز به اثبات مي‏رسد.
مرحوم شيخ علي نمازي صاحب مستدرک السفينه ذيل ماده فطم با قاطعيت تمام در اين‏باره مي‏نويسد:
«فاطمه المعصومه المولوده في غره ذي‏القعده سنه‏173 ه. ق.»
مرحوم‏عمادزاده اصفهاني نيز بدون ابهام معتقد است که حضرت در ماه ذي قعده سال‏173متولد شد.
در اين صورت شش سال تا زمان زنداني حضرت فرصت‏باقي خواهد ماند که‏بگوييم سه فاطمه ديگر در اين مدت متولد شده‏اند.

——————————————————————————–
ماهنامه کوثر شماره 15

صفحات: 1· 2